تدوین پرسشنامه
نویسنده: آقای علی شهبازی کارشناس ارشد جامعه شناسی
منبع: www.spssx.com
تدوین پرسشنامه
قبل از تدوين پرسشنامه بايد بدانيم به دنبال چه نوع اطلاعاتي هستيم و پرسشهايي متناسب با آن محتوا را تدوين كنيم. به طور كلي به لحاظ محتوايي در يك پرسشنامه، پنج نوع پرسش وجود دارد.
1ـ پرسشهاي زمينهاي يا خصيصه ها: اين پرسشها براي كسب اطلاع از خصوصيات پاسخگو است، پرسشهايي در مورد جنس، سن، شغل، قوميت، مذهب و ... در اين گروه جاي ميگيرند. اين پرسشها در پرسشنامه بيشتر در نقش متغيرهاي مستقل ظاهر ميشوند.
2ـ پرسشهاي رفتاري: اين پرسشها براي اطلاع از رفتارها و فعاليتهاي پاسخگويان مناسب است، چراكه رفتار پاسخگو مد نظر است و در صدد كشف فعاليتهاي آنها هستيم. پرسشهايي نظير (روزي چند ساعت از برنامه هاي تلويزيوني استفاده ميكنيد؟، آيا در فعاليتهاي محلي شركت ميكنيد؟ و ...)
3ـ پرسشهاي اعتقادي: كانون توجه اين پرسشها تعيين چيزي است كه پاسخگو آن را درست ميداند. مثلاً (به نظر شما مشاركت محلي تا چه اندازه بر توسعه محلي تاثير دارد؟، تا چه حد موافق هستيد: مسئولين در توسعه محلي نقشي ندارند؟ و ...) در اين پرسشها به دنبال سنجش اعتقادات و باورهاي شخصي پاسخگو ميباشيم، باورهايي كه ذهن پاسخگو وجود دارد و با آنها زندگي ميكند.
4ـ پرسشهاي نگرشي: كانون توجه اين پرسشها تعيين چيزي است كه پاسخگو آن را مطلوب ميداند. مثلاً (به نظر شما شهروندان محله بايد در فعاليتهاي محلي شركت كنند؟، آيا مسئولين محلي موظف به تشويق مشاركت محلي شهروندان هستند؟ و ...) در اين پرسشها از پاسخگو درخواست ميشود شرايط مطلوب و آرماني را تعيين كنند و و به دنبال تعيين ميزان اعتقادات و باورهاي شخصي آنها نيستيم.
5ـ پرسشهاي دانشي: اين پرسشها به دنبال ارزيابي و سنجش دانش و آگاهي پاسخگو ميباشد. در مطالعاتي نظير سواد رسانهاي، سواد انرژي، مطالعات فرهنگ سازماني بيشتر از اين نوع پرسشها استفاده ميكنيم.
نكته مهم! با سنجش رفتار و دانش نميتوان به نگرشها و اعتقادات پاسخگويان رسيد. حالا با يك مثال در حوزه دينداري به بررسي پرسشها ميپردازيم.
مثالهايي از انواع پرسشها در زير آمده است.
پرسش زمينهاي |
شما پيروي چه ديني هستيد؟ |
||||
اسلام |
زرتشت |
مسيحي |
يهودي |
ساير |
پرسش رفتاري |
در هفته چند بار در نماز جماعت شركت ميكنيد؟ |
||||
هر روز |
سه يا چهار روز |
يك يا دو روز |
به ندرت |
اصلاً |
پرسش اعتقادي |
مسلمان كسي است كه اصول اسلامي را رعايت كند؟ |
||||
كاملاً موافق |
موافق |
بينظر |
مخالف |
كاملاً مخالف |
پرسش نگرشي |
ميزان موافقت: آيا مذهبيها موظف به نهي از منكر هستند؟ |
||||
كاملاً موافق |
موافق |
بينظر |
مخالف |
كاملاً مخالف |
پرسش دانشي |
كدام يك از موارد زير جزء اصول دين نيست؟ |
||||
توحيد |
نبوت |
امامت |
حج |
معاد |
شكل پرسشها
پرسشها به سه شكل بسته، باز و نيمه بسته ميباشد. پرسش بسته با گزينههاي تحميلي پرسشي است كه در پاسخ به آن چند گزينه ارائه شده و پاسخگو بايد يك يا چند گزينه را انتخاب كند. پرسش باز، پرسشي است كه پاسخگو با اختيار كامل به پرسشها پاسخ ميدهد و پرسش نيمه بسته تركيبي از دو پرسش است در اين پرسش به پاسخگو گزينه هايي ارائه ميشود و در ضمن به اختيار داده ميشود پاسخ مد نظر خود را اعمال كند.
پرسش باز: مثال، مهمترين مشكل فعاليتهاي جمعي در ميان شما چيست؟
پرسش نيمه بسته: مثال، اوقات فراغت خود را در آخر هفته چگونه سپري ميكنيد؟
تماشاي تلويزيون ديد و بازديد مطالعه ساير موارد؟ ...............................................
پرسشهاي بسته: پرسشهاي بسته كه بخش زيادي از پرسشنامه را پر ميكند داراي اشكال مختلفي ميباشد كه عبارتند از:
سوالات مدرج یا طیفی به صورت طیف سه تایی، طیف پنج تایی و طیف هفت تایی میباشد. کاربرد نوع طیف بستگی به تعداد نمونه آماری و آزمونهای آماری دارد، برای مثال اصولاً برای نمونه آماری کم از طیف سه تایی استفاده و برای نمونه آماری خیلی زیاد از طیف هفت تایی استفاده میکنند، با این حال طیف پنج تایی در پایان نامه های دانشجویی با نمونه آماری 250 تا 600 ، استفاده میشود. استفاده از آزمونهای خاصي مستلزم داشتن پاسخگویان کافی به طیف ها باشد. برای مثال اگر نمونه آماری 100 پاسخگو باشد و از طیف هفت تایی استفاده شود احتمال پاسخگویی به هر یک از درجات طیف 14 پاسخگو میباشد (100 تقسيم بر 7) که امکان کاربرد آزمونهای خاصي را از ما میگیرد. نمونه هایی از طیفهای پنج تایی:
کاربرد |
5 |
4 |
3 |
2 |
1 |
باورها و اعتقادات |
کاملاً موافق |
موافق |
تا حدودی |
مخالف |
کاملاً مخالف |
باورها و اعتقادات |
خیلی زیاد |
زیاد |
متوسط |
کم |
خیلی کم |
فعالیتها |
خیلی زیاد |
زیاد |
تا حدودی |
کم |
خیلی کم |
فعالیتها |
همیشه |
اکثر اوقات |
بعضی اوقات |
به ندرت |
اصلاً |
فعالیتها |
همیشه |
اغلب |
گاهی |
به ندرت |
هرگز |
فعالیتها |
روزانه |
هفتگی |
ماهانه |
فصلی |
سالانه |
مهارتها |
عالی |
خوب |
متوسط |
کم |
ندارم |
توانایی |
عالی |
خوب |
متوسط |
ضعیف |
نمیتوانم |
نظر شما در مورد این جمله |
رسانه ها درصدد ترویج هویت ملی هستند؟ |
||||
کاملاً موافق |
موافق |
تا حدودی |
مخالف |
کاملاً مخالف |
میزان موافقت شما با این جمله |
رسانهها درصدد ترویج هویت ملی هستند؟ |
||||
خیلی زیاد |
زیاد |
تا حدودی |
کم |
خیلی کم |
ـ پرسش افتراق معنايي
اين شيوه حاوي صفاتي متضاد است كه معرف دو قطب يك پيوستار است كه در آن از پاسخگو خواسته ميشود بر روي يكي از درجات پيوستار علامت بزند.
شوراي اسلامي شهر خود را چگونه ارزيابي ميكنيد؟ روي پيوستار علامت بزنيد. |
||||||||||
وابسته به شهرداري |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
8 |
9 |
استقلال عمل |
فعاليت غير مشاركتي |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
8 |
9 |
فعاليت مشاركتي |
عدم كارايي فعاليت |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
8 |
9 |
اثربخشي فعاليت |
عدم دسترسي |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
8 |
9 |
دسترسي |
نكته!
ـ از مدرج فرد يعني پنج تايي، هفت تايي، نه تايي استفاده كنيد.
ـ براي سهولت تحليل، معاني مثبت و منفي را در يك ستون بياوريد.
ـ دقت كنيد دو كلمه به لحاظ معنايي متضاد هم باشند.
ـ پرسش مشروط
پرسش مشروط اشاره به داشتن يا نداشتن يك صفت دارد، اگر پاسخگويي صفت مورد نظر را نداشت به سوالات ديگر راهنمايي ميشود. براي مثال
12ـ با اعضاي خانواده به چه زباني صحبت ميكنيد؟
با كدام يك از اعضاي خانواده به زبان محلي صحبت ميكنيد؟ تمام اعضاي خانواده پدر و مادر بزرگ پدر و مادر
آيا با آشنايان به زبان محلي صحبت ميكنيد؟ بلي خير لطفاً به سوال 13 رجوع كنيد. |
ـ پرسش فهرستي
در اين پرسش فهرستي از گزينه ها در اختيار پاسخگو قرار داده ميشود و از وي خواسته ميشود تا گزينه هايي را انتخاب كند. براي مثال
براي دريافت خبر، از كدام يك از رسانه هاي زير استفاده ميكنيد؟
تلويزيون راديو روزنامه اينترنت ماهواره تلتكس
ـپرسش رتبه بندي يا اولويت بخشي
در اين پرسش از پاسخگو درخواست ميشود تا گزينه ها را برحسب يك صفت خاص اولويت بندي يا رتبه بندي كند. براي مثال
رسانه هاي زير را به لحاظ «اعتبار خبر» از 1 تا 6 رتبه بندي كنيد.
تلويزيون راديو روزنامه اينترنت ماهواره تلتكس
ـ پرسش مقايسه زوجي
در اين پرسش مجموعه اي از واحدها به صورت دو به دو مقايسه ميشوند و از جمع نمرات آنها به نتيجه كلي در زمينه برتري يكي بر ديگري ميرسيم. مثال، لطفاً از ميان دو نوع كنسرو گزينه برتر را انتخاب كنيد.
1ـ كنسرو ب كنسرو الف
2ـ كنسرو ج كنسرو ب
3ـ كنسرو د كنسرو الف
4ـ كنسرو ج كنسرو د
جمله بندي پرسشنامه: پرسشهاي پرسشنامه بايد روشن، غيرمبهم و سودمند باشد، بنابراين جملهبندي پرسشنامه اهميت فراواني دارد. ادبيات پرسشنامه بايد متناسب با فضاي فرهنگي و اجتماعي (نگرشهاي فرهنگي، سطح سواد و ...) باشد. توجه به نكات زير در طراحي پرسشنامه مهم است.
ـ ادبيات پرسش بايد ساده و كوتاه باشد: در پرسشنامه از كلمات نامأنوس، لاتين و تخصصي استفاده نكنيد، و در كابرد كلمات به زمينه هاي فرهنگي و اجتماعي پاسخگو توجه كنيد.
ـ پرسش نبايد دو جهي باشد: يعني يك پرسش تنها يك پاسخ را در ذهن پاسخگو متبادر كند، مانند «ميزان تحصيلات والدين شما چقدر است؟» اين پرسش دو وجهي بايد به دو سوال درباره تحصيلات پدر و تحصيلات مادر تقسيم شود.
ـ پرسش نبايد جهت دار يا ارزشي باشد: نبايد به دنبال پاسخ مطلوب خود يا موسسه متولي پژوهش باشيم. استفاده از كلماتي نظير «به نظر من ... »، «آيا موافق هستيد كه ...»، «به نظر دانشمندان استفاده از روغن ايكس براي سلامتي مضرر است، نظر شما چيست؟» و ... در پرسشنامه مطلوب نميباشد.
ـ از پرسشهاي منفي تا آنجا كه امكان دارد استفاده نكنيد. و از پرسشهايي استفاده كنيد كه پاسخگو نسبت به آن دانش يا اطلاع كافي داشته باشد.
ـ اگر فكر ميكنيد از طريق پرسشهاي مستقيم به جواب نميرسيد، از پرسشهاي غيرمستقيم استفاده كنيد.
ـ سوالات شما بايد هدفمند باشد: يعني سوالاتي را مطرح كنيد كه در صدد پاسخ به فرضيات باشد. همچنين از بيان سوالات تكراري و اضافي خودداري كنيد.
معرفي پژوهش در پرسشنامه
اولین مرحله در فرآیند پرسشگري ایجاد انگیزه در پاسخگو برای پر كردن پرسشنامه است. در بر انگیختن پاسخگو بايد در ابتداي پرسشنامه متني را براي پاسخگو ارائه كرد تا ضمن معرفي پژوهش، رضايت و مشاركت وي را جلب كرد.
چند نكته كوتاه!!!
ـ معرفي پژوهش حداكثر در 70 كلمه باشد
ـ از جملاتي نظير «با سلام و احترام»، «پاسخگوي محترم» و ... استفاده كنيد.
ـ عنوان پاياننامه يا پژوهش را داخل «» قيد كنيد يا هدف پژوهش را به صورت مختصر بيان كنيد.
ـ در متن قيد كنيد كه پاسخهاي دقيق وي ارزشمند است.
ـ به اطلاع پاسخگو برسانيد كه اطلاعات آنها محرمانه باقي خواهد ماند.
ـ اگر پرسشنامه براي پايان نامه ميباشد حتماً در پايان اسم نگارنده پايان نامه قيد شود.
ـ اگر پژوهش براي يك موسسه يا شركت خاصي ميباشد عنوان موسسه يا شركت قيد شود.
|
پاسخگوي محترم پرسشنامه حاضر مربوط به پايان نامه دانشجويي با عنوان «نقش سرمايه هاي فرهنگي والدين بر پيشرفت تحصيلي دانش آموزان» ميباشد. پاسخهاي دقيق شما كمك شاياني در نيل به اهداف پايان نامه خواهد كرد. لازم به یادآوری است، پاسخ های شما نزد پژوهشگر به صورت محرمانه باقی خواهد ماند. از همکاری شما کمال سپاس را دارم. علي محمدي |
نكات كليدي تدوين پرسشنامه
ـ پرسش از تاريخ تولد پاسخگو بر سن پاسخگو ارجحيت دارد.
ـ پرسش از هزينه زندگي بر درآمد پاسخگو ارجحيت دارد.
ـ اگر فكر ميكنيد پاسخگو نسبت به بيان هزينه زندگي يا درآمد اكراه دارد، از مقايس ترتيبي استفاده كنيد. مثال كمتر از 100 تومان 101 تا 200 تومان بيشتر از 200 تومان
ـ سوال بايد جامع و مانع باشد، يعني اولاً گزينهاي وجود داشته باشد پاسخگو انتخاب كند، در ثاني پاسخگو تنها بتواند يك گزينه را انتخاب كند. مثال پرسش از دين
عدم جامعيت: اسلام زرتشتي كليمي
عدم مانعيت: اسلام زرتشتي كليمي مسيحي پروتستان
ـ اگر مفهومي را عملياتي و سپس شاخص و سنجه تدوين كرديد، از طيف هاي مدرج يكساني براي سنجش آن استفاده كنيد.
ـ اگر احساس ميكنيد پاسخگويان نسبت به بيان سوالات زمينه اي (تاريخ تولد، جنس، دين و ...) اكراه داشته باشند يا اين سوالات موج سوگيري پاسخگو شود، سوالات زمينه اي در انتهاي پرسشنامه آورده شود.
ـ اگر سوالات زمينهاي (تاريخ تولد، جنس، دين و ...) نقشي در فرضيات ندارد لزومي ندارد آنها در پرسشنامه آورده شود.
منابع مناسب براي طراحي پرسشنامه
ـ سنجش مفاهيم در پيمايشهاي اجتماعي، دكتر فردين عليخواه، انتشارات جامعه شناسان، 1389
ـ راهنماي سنجش و تحقيقات اجتماعي، دلبرت سي ميلر، ترجمه هوشنگ نايبي، نشر ني، 1387
ـ مقياسهاي نگرش سنجي، كارل شوسلر، ترجمه هوشنگ نايبي، نشر وزارت فرهنگ، 1383
ـ روشهاي طراحي پرسشنامه، سيمور سادمن و ديگران، ترجمه عبدالباقي روشني، نشر كارا پيام، 1387
آخرین بروزرسانی (جمعه ، 11 اسفند 1391 ، 13:38)